Sá einn er trúnaðarmaður sem er tilnefndur af hlutaðeigandi stéttarfélagi og réttilega kosinn til starfans skv. viðeigandi kjarasamningi.

Tilnefning
Trúnaðarmaður er starfsmaður, sem tilnefndur er til trúnaðarmannastarfans af stjórn stéttarfélags þess, sem á staðnum er í viðkomandi starfsgrein, sbr. 9. gr. laga nr. 80/1938 um stéttarfélög og vinnudeilur.  

1 –2 trúnaðarmenn
Samkvæmt flestum kjarasamningum er starfsmönnum heimilt að kjósa einn trúnaðarmann á vinnustað þar sem starfa 5-50 starfsmenn og tvo trúnaðarmenn séu starfsmenn fleiri en 50. Að kosningu lokinni tilnefnir viðkomandi stéttarfélag trúnaðarmennina.

Sé ekki kveðið á um kosningu trúnaðarmanns í viðkomandi kjarasamningi nægir tilnefning hlutaðeigandi stéttarfélags. 

Samkvæmt kjarasamningum er óheimilt að tilnefna trúnaðarmenn til lengri tíma en tveggja ára í senn en heimilt er að kjósa sama trúnaðarmanninn aftur.

Engin heimild er til að kjósa varatrúnaðarmenn. 

Komi upp ágreiningur um það hvort trúnaðarmaður hafi verið tilnefndur samkvæmt ákvæðum laga eða kjarasamnings ber stéttarfélagið sönnunarbyrðina fyrir því að svo sé. Skrifleg tilkynning er þá æskileg en ekki nauðsynleg, sbr. Félagsdóm nr. 3/1990, 27. júní 1990 (Siglufjarðarkaupstaður)

Í dómi Félagsdóms nr. 2/2014 (Rio Tinto) reyndi á það hvort uppsögn tiltekins starfsmanns hafi brotið gegn 11. gr. laga um stéttarfélög og vinnudeilur og verið ólögmæt af þeim sökum. Starfsmanninum var sagt upp störfum að morgni og var kjörinn trúnaðarmaður síðar sama dag. Félagsdómur féllst ekki á að starfsmaðurinn hafði fært sönnur á að hann nyti stöðu trúnaðarmanns þegar honum var sagt upp störfum þar sem hann hafði ekki verið tilkynntur til atvinnurekanda síns sem kjörinn trúnaðarmaður áður en honum var sagt upp störfum. Ekki skipti máli þótt hann hefði sótt fund í trúnaðarráði fyrir kjörinn trúnaðarmann, að beiðni hans og fengið greidd laun á meðan.

Laun
Samkvæmt kjarasamningum er trúnaðarmönnum í samráði við verkstjóra heimilt án launaskerðingar að verja eftir því sem þörf krefur tíma til trúnaðarmannastarfans á vinnustaðnum. Önnur störf í þágu stéttarfélagsins veita ekki rétt til launa. 

Fundur á vinnustað
Trúnaðarmönnum er heimilt að boða til fundar á vinnustað tvisvar á ári í vinnutíma og skulu fundirnir hefjast einni klst. fyrir lok dagvinnutíma eftir því sem við verður komið. Fundi skal boða í samráði við stjórnendur fyrirtækisins með 3 daga fyrirvara. Sé fundarefni mjög brýnt og í beinum tengslum við vandamál á vinnustaðnum nægir eins dags fyrirvari. Heimild til að halda fundi í vinnutíma er þó ekki í kjarasamningum SA við félög háskólamanna.

Kvartanir
Trúnaðarmaður skal bera kvartanir verkamanna upp við verkstjóra eða aðra stjórnendur fyrirtækisins áður en leitað er til annarra aðila.

Samkvæmt kjarasamningum skal trúnaðarmönnum á vinnustað gefinn kostur á að sækja svokölluð trúnaðarmannanámskeið sem miða að því að gera þá hæfari í starfi.

Hver trúnaðarmaður hefur rétt á að sækja eitt eða fleiri námskeið, samtals eina viku á ári.

Einn trúnaðarmaður á ári í hverju fyrirtæki á þá rétt á að halda dagvinnulaunum sínum í allt að eina viku á ári. Í flestum kjarasamningum er gert ráð fyrir að í fyrirtækjum þar sem starfa fleiri en 15 starfsmenn skuli trúnaðarmenn halda dagvinnutekjum í allt að tvær vikur á fyrsta ári. Þetta gildir um tvo trúnaðarmenn séu starfsmenn fleiri en 50. Frávik frá þessu er t.d. í kjarasamningi iðnverkafólks.

Heimild til launaðra fjarvista vegna námskeiða er þó ekki í kjarasamningum SA og háskólamanna. 

Trúnaðarmaður nýtur skv. 11. gr. laga nr. 80/1938 um stéttarfélög og vinnudeilur sérstakrar verndar gegn uppsögnum. Óheimilt er að segja trúnaðarmanni upp vegna starfa hans sem trúnaðarmanns og hann skal einnig sitja fyrir um að halda starfi sínu ef fækka þarf starfsmönnum í fyrirtæki.

Sjá nánar sérstök uppsagnarvernd, trúnaðarmenn.