Vinnutímastytting iðnaðarmanna tekur til þeirra starfsmanna sem starfa skv. kjarasamningi SA við Samiðn, RSÍ, VM, MATVÍS, Grafíu og Félag hársnyrtisveina.  

Nokkur frávik eru:

• Ef vinnutími starfsmanns, m.v. umsamið starfshlutfall, er þegar styttri en 36 klst. og 15 mínútur í virkan vinnutíma.
• Starfsmenn á tímakaupi fá í stað styttingar hærra tímakaup vegna lækkunar deilitölu dagvinnutímakaups. Þó frávik, sjá neðar.

Samkvæmt kjarasamningum iðnaðarmanna geta iðnaðarmenn kosið um vinnutímastyttingu í 36 klst. og 15 mín. virkan vinnutíma á viku m.v. fullt starf sem getur tekið gildi frá og með 1. janúar 2022. Vinnutímastyttingin á sér stað á forsendum staðlaðs, valkvæðs fyrirtækjaþáttar kjarasamnings.

Staðlaður fyrirtækjaþáttur tekur gildi í upphafi þarnæstu mánaðarmóta eftir samþykkt hans hafi tillaga um upptöku hans verið samþykkt í leynilegri atkvæðagreiðslu skv. 5. kafla kjarasamningsins sem trúnaðarmaður starfsmanna stendur fyrir. Til þess að eiga rétt á vinnutímastyttingu frá 1. janúar 2022 þurfa starfsmenn að framkvæma kosninguna eigi síðar en í nóvember 2021.

Starfsmenn sem vilja ná fram styttingu 1. janúar 2022 verða því að framkvæma kosningu um vinnutímastyttingu eigi síðar en í nóvember 2021.

Forsenda styttingar er eðlilega sú að vinnutímastytting eigi við, sbr. umfjöllun hér neðar.

Fullur vinnutími í dagvinnu verður 36 virkar vinnustundir og 15 mínútur á viku að jafnaði þar sem kosið hefur verið um vinnutímastyttingu.

Það jafngildir 7 klst. og 15 mínútum í virkan vinnutíma að jafnaði á dag hjá þeim sem vinna fimm daga vikunnar. Viðvera á dag þar sem tekið er 30 mínútna launalaust matarhlé og 35 mínútna launalaus kaffihlé er 8 klst. og 20 mínútur. Viðvera á dag skv. kjarasamningi styttist svo þegar neysluhlé eru stytt. Sé þannig einungis tekið 30 mínútna hádegisverðarhlé og 15 mínútna kaffihlé á dag er viðvera 8 klst.

Samið var um möguleika starfsmanna til að kjósa um styttingu á vinnutíma m.v. fullt starf skv. kjarasamningi. Ef starfsmaður er þegar að skila færri tímum m.v. umsamið starfshlutfall en kjarasamningur kveður á um þá kemur ekki til frekari vinnutímastyttingar. Það á t.d. við í þeim tilvikum sem samkomulag hefur verið gert um niðurfellingu allra kaffihléa og styttingu vinnutíma niður í 36 virkar vinnustundir á viku því samfara.

Verkafólk: Heimilt er að semja um styttingu vinnutíma á hverjum vinnustað samhliða niðurfellingu kaffitíma á grundvelli ákvæða 5. kafla kjarasamninga um fyrirtækjaþátt líkt og hjá iðnaðarmönnum. Atvinnurekandinn á að fá bætta nýtingu vinnutíma og aukna framleiðni á móti vinnutímastyttingu.

Verkafólk sem fær ekki styttingu með þessum hætti á ekki einhliða rétt líkt og iðnaðarmenn að kjósa um vinnutímastyttingu á grundvelli staðlaðs, valkvæðs fyrirtækjaþáttar sem tekur gildi frá 1. janúar 2022.

Í þeim tilvikum sem iðnaðarmenn starfa við hlið verkafólks getur vinnuveitandi þurft að meta hvort skoða þurfi vinnutíma verkamanna með hliðsjón af breytingum iðnaðarmanna.

Dæmi eru um að starfsmenn eigi aðild að ofangreindum stéttarfélögum án þess þó að gegna starfi sem fellur undir kjarasamning viðkomandi stéttarfélaga við SA.

Ef vinnuveitandi hefur samið við starfsmann um að kjarasamningur hlutaðeigandi stéttarfélags eigi samt sem áður við um kjör hans og þar með vinnutími, þá þarf að útfæra vinnutímastyttingu.

Ef ekki hefur verið samið um að hlutaðeigandi kjarasamningur iðnaðarmanna eigi við og ljóst að annar kjarasamningur nær til starfsins þá á vinnutímastyttingin ekki við.

Kjarasamningar iðnaðarmanna eru lágmarkskjarasamningar vegna starfa sem falla undir hvern og einn kjarasamning iðnaðarmanna. Það þýðir að samningurinn nær til starfsmanna í þessum störfum óháð því hvort þeir eru félagar í stéttarfélagi eða ekki.

Ef starfsmaður er félagsbundinn í öðru stéttarfélagi en sinnir hins vegar starfi sem fellur undir kjarasamning iðnaðarmanna þá getur vinnutímastytting átt við, sjá hér að ofan.

Þegar starfsmenn eru með sveigjanlegan vinnutíma þá hefur vinnutímastytting minni þýðingu en ella. Starfsmaður getur t.d. mætt til vinnu á tímabilinu 8 – 9, hann getur tekið lengra hádegishlé ef sinna þarf einkaerindum eða tekið styttra hlé yfir daginn til að fara fyrr heim. Vinnutímastytting um 9 mín. á dag hefur því takmarkaða þýðingu. Þar sem starfsmaður á ekki kröfu um uppsöfnun vinnutímastyttingar þá þarf að skoða hvort og þá með hvaða hætti vinnutímastytting kemur til framkvæmda. Helst kemur til álita að formbinda betur réttinn til að „skreppa“, sbr. umfjöllun hér neðar.

Iðnaðarmenn er ekki einsleitur hópur og mismunandi nálgun getur því verið nauðsynleg.

Ef iðnaðarmaður er í starfi með bundna viðveru þá verður ekki hjá því komist að stytta daglegan eða vikulegan vinnutíma. Uppsöfnun vinnutímastyttingar kemur einnig til greina.

Ef iðnaðarmaður er með sveigjanlega viðveru, þ.e. getur t.d. sinnt einkaerindum á vinnutíma innan skynsamlegra marka, þá getur vinnutímastytting verið á því formi að þessi sveigjanleiki verði formfestur og verði hluti vinnutímastyttingar. Sjá dæmi í samningsformum.

Sömu reglur og um undirmenn gilda um iðnaðarmenn sem sinna verkstjórn og starfa skv. kjarasamningi Samtaka atvinnulífsins annars vegar og Sambands stjórnendafélaga hins vegar, sbr. gr. 1.8. í viðkomandi kjarasamningi. 

Iðnaðarmenn með háskólamenntun eiga oft á tíðum aðild að stéttarfélögum háskólafólks og ráðningarsamningar gerðir á grundvelli kjarasamninga SA við félög háskólamanna. Vinnutímaákvæði háskólafólks gilda þá um starfsmanninn.

Ef iðnaðarmaður er á tímakaupi og ráðinn til að vinna á tilteknu tímabili dagsins í hlutastarfi kemur ekki til vinnutímastyttingar. Tímakaup hækkar aftur á móti vegna lækkunar á deilitölu dagvinnutímakaups auk þess sem yfirvinna hefst fyrr ef starfsmaður vinnur umfram fulla vinnuskyldu.

Sérfræðingar og stjórnendur sem ráðnir eru á föst mánaðarlaun hafa alla jafna töluvert svigrúm til að skipuleggja vinnutíma sinn og eru fyrst og fremst ráðnir til að sinna tilteknum verkefnum. Vinnutímastytting um 9 mín. á dag hefur því enga þýðingu. Þar sem starfsmaður á ekki kröfu um uppsöfnun vinnutímastyttingar þá kemur vinnutímastytting alla jafna ekki til framkvæmda hjá þessum aðilum.

Rétt er að vinnuveitandi hafi samráð við starfsmenn um útfærslu vinnutímastyttingar. Eðlilegt er að leita fyrst til trúnaðarmanns. Ef mismunandi hópar eru á vinnustað þar sem beita þarf mismunandi nálgun getur þurft að leita eftir tilnefningum frá hlutaðeigandi hópum.

Vinnuveitandi á síðasta orðið um fyrirkomulag styttingar og getur þurft að tilkynna einhliða um útfærslu ef ekki næst samkomulag.

Samkvæmt stöðluðum, valkvæðum fyrirtækjaþætti kjarasamnings geta starfsmenn einhliða kosið um vinnutímastyttingu. Starfsmenn eiga rétt á styttingunni í upphafi þarnæstu mánaðarmóta eftir samþykkt í leynilegri atkvæðagreiðslu. Vinnutímastyttingin kemur því ekki sjálfkrafa nema vinnuveitandi ákveði að veita starfsmönnum vinnutímastyttingu þótt atkvæðagreiðslu hafi ekki farið fram.   

Hafi starfsmenn ekki kosið um vinnutímastyttingu getur vinnuveitandi ávallt veitt starfsmönnum vinnutímastyttingu enda ívilnandi ákvörðun.

Rétt er að viðræður fari fram á vinnustað um fyrirkomulag vinnutímastyttingar og vinnuveitandi eigi samráð við starfsmenn og markmiðið er að samkomulag náist.  

Við upphaf viðræðna er mikilvægt að vinnuveitandi geri starfsmönnum grein fyrir þeim leiðum sem koma til greina út frá eðli starfseminnar og góðri nýtingu vinnutíma. Ramma inn valkostina.

Ef ekki næst viðunandi niðurstaða að mati vinnuveitanda er honum heimilt að tilkynna starfsmönnum um útfærslu vinnutímastyttingar.

Frá og með 1. janúar 2022 geta iðnaðarmenn stytt vinnutíma sinn þannig að deilitala dagvinnutímakaups verði 157,08 klst.

Full vinna á mánuði verður sú sama og deilitalan eftir þessa breytingu eða 157 klst. og 4,8 mínútur í virkan vinnutíma hjá iðnaðarmönnum.

Yfirvinna 2 greiðist fyrir vinnu umfram 40,25 klst. á viku að meðaltali á mánuði / launatímabili.  

Vinnutímastytting um 9 mín. á dag eða 45 mín. á viku á við um fullt starf skv. kjarasamningi. Starfsmenn í hlutastarfi eiga rétt á hlutfallslegri styttingu.

Yfirvinnukaup breytist ekki og verður áfram sama hlutfall mánaðarlauna fyrir dagvinnu.

Matar- og kaffitímar breytast ekkert í tengslum við vinnutímastyttinguna 2022 á grundvelli staðlaðs, valkvæðs fyrirtækjaþáttar.

Það er hins vegar ekkert sem bannar atvinnurekanda og starfsmönnum að ræða samhliða um fyrirkomulag kaffitíma og hvort bæta megi skipulag vinnudagsins og auka framleiðni.

Sé samið um niðurfellingu kaffihléa á grundvelli 5. kafla í kjarasamningum iðnaðarmanna fellur staðlaður fyrirtækjaþáttur niður og styttist þá viðvera í 36 virkar vinnustundir.

Í kjarasamningi SA og iðnaðarmanna eru nefnd dæmi um framkvæmd vinnutímastyttingar:

• Hver dagur styttist um 9 mínútur (m.v. fullt starf)
• Hver vika styttist um 45 mínútur (m.v. fullt starf)
• Safnað upp innan ársins
• Vinnutímastytting með öðrum hætti

Hér að neðan er fjallað um hvern og einn möguleika.

Mögulegar útfærslur sem atvinnurekandi tekur ákvörðun um:

• Vinnudagur hefst 9 mín. síðar
• Vinnudegi lýkur 9 mín. fyrr
• Sumir dagar hefjast síðar og öðrum lýkur fyrr, mismunandi milli starfsmanna.

Starfsmenn á tímakaupi fá jafnan hækkun á tímakaupi í stað vinnutímastyttingar.

9 mín. vinnutímastytting á dag jafngildir 45 mín. á viku m.v. fullt starf.

Mögulegar útfærslur sem atvinnurekandi tekur ákvörðun um:

• Einn dagur í viku styttist um 45 mín., t.d. föstudagur.
• Þrír dagar í viku styttast hver um 15 mín.
• Önnur útfærsla.

Starfsmenn á tímakaupi fá jafnan hækkun á tímakaupi í stað vinnutímastyttingar.

Rauðir dagar og orlofsdagar styttast með sama hætti og aðrir dagar og starfsmaður á ekki rétt á viðbótarstyttingu þótt rauður dagur falli á vinnuvikuna. Um 6 klst. af árlegri vinnutímastyttingu fellur á þessa daga.

Árleg vinnutímastytting, að teknu tillit til orlofs og rauðra daga, er um 34 klst. á ári, sjá næsta lið um uppsöfnun innan ársins. Vinnutímastytting á mánuði er í ljósi framangreinds að jafnaði 2 klst. og 49 mínútur. 

Samið var um styttingu vinnuvikunnar en ekki aukið orlof! Því ber að forðast uppsöfnun og úttekt í heilum dögum.

Stytting er 9 mín. á dag m.v. fullt starf. Það þýðir að hægt er að safna upp, með samkomulagi, 9 mín. x vinnudagar starfsmanns á ári. Einungis unnir dagar eru taldir þegar uppsöfnun er með þessum hætti.

Starfsmaður sem er einungis frá vinnu sem nemur lágmarksorlofi (24 dögum) og rauðum dögum (11 dögum að jafnaði) starfar í 225 daga á ári. Stytting vinnutíma er þá 225 x 9 mín. = 2.025 mín. á ári eða 33,75 klst. á ári.

Fjarvistir starfsmanns, s.s. launalaust leyfi eða veikindafjarvistir, skerða þessa styttingu. Sjá nánar hér neðar um veikindi á styttri vinnudögum.

Kjarasamningurinn opnar á vinnutímastyttingu með öðrum hætti. Útfæra má 9 mínútna styttingu á dag, 45 mínútna styttingu á viku eða uppsöfnun innan ársins með þeim hætti sem helst hentar starfseminni.

Blönduð leið er því fær, t.d.:
A. Styttri dagleg viðvera og lengri matarhlé.
B. Samspil vikulegrar styttingar og uppsöfnun í hálfa/heila frídaga.
C. Samspil vikulegrar styttingar og skilgreinds „persónulegs tíma“ starfsmanns. Sjá nánar í næsta lið.

Verið er að stytta vinnutíma samkvæmt kjarasamningum. Á mörgum vinnustöðum hefur viðgengist að starfsmenn fái að skreppa til að sinna persónulegum erindum á vinnutíma. Þar sem starfsmenn halda launum í þessum tilvikum er vinnutími starfsmanns styttri sem því nemur. Starfsmenn eiga því ekki rétt á viðbótarstyttingu í þessum tilvikum.

Hér getur komið til greina að formbinda skreppið sem lið í vinnutímastyttingu. „Skrepp“ ákvæði gæti t.d. falið í sér að starfsmanni væri heimilt í samráði við yfirmanna að ráðstafa 45 mín. á viku til að sinna persónulegum erindum. Heimild gæti verið fyrir starfsmann að ljúka vinnu á föstudögum 45 mínútum fyrr en ella hefði skrepp ekki verið tekið. Sjá nánar um tillögu í samningsformum hér að ofan.

Vinnuveitandi skipuleggur framkvæmd vinnutímastyttingar og ber ábyrgð á að starfsmaður eigi þess kost að nýta sér þá vinnutímastyttingu sem reglur segja til um.

Þar sem sveigjanleiki er fyrir hendi um úttekt vinnutímastyttingar ber starfsmaðurinn hins vegar einnig ábyrgð. Hann getur ekki einhliða ákveðið að færa vinnutímastyttingu milli tímabila og því kann svo að fara að ótekin vinnutímastytting falli niður. 

Almenn er mikilvægt að hafa viðmið um það hvenær vinnutímastytting, komi hún til uppsöfnunar, verði tekin út í síðasta lagi.

Ef vinnutímastytting er vikuleg, t.d. í formi sveigjanleika innan vikunnar, þá er eðlilegt að kveða svo á um að starfsmaður skuli taka út vinnutímastyttingu eigi síðar en á föstudegi í sömu viku. Fyrirtæki getur eðlilega sett reglur um frávik frá þessu, t.d. að yfirmaður geti samþykkt ósk starfsmanns um að færa ótekna vinnutímastyttingu yfir til næstu viku. Gott getur verið að hafa hámark á uppsöfnun í þessum tilvikum, t.d. 90 mín. m.v fullt starf.

Ef vinnutímastytting er mánaðarleg (eða innan launatímabils) þá er mikilvægt að haldið sé vel utan um framkvæmd. Svo ekki komi til greiðslu yfirvinnu verður að ganga út frá því að vinnutímastytting hafi verið tekin innan tímabilsins. Úttekt sé á ábyrgð starfsmanns og ótekin vinnutímastytting falli niður í lok mánaðar (eða launatímabils). Vissulega þurfa þá aðstæður að vera með þeim hætti að starfsmanni gefist kostur á að nýta sér umsamda vinnutímastyttingu. 

Árleg vinnutímauppsöfnun kemur einnig til álita. Launakerfið safnar þá upp mínútum sem starfsmaður getur nýtt sér, innan þeirra reglna sem fyrirtækið hefur sett um úttekt. Til að koma í veg fyrir óhóflega uppsöfnun (muna að SA sömdu um styttingu vinnuvikunnar en ekki fjölgun orlofsdaga) þá er rétt að setja reglur um lágmarksúttekt innan tiltekins tímabils, t.d. ársfjórðungs. Úttekt sé á ábyrgð starfsmanns og ónýtt úttekt falli niður, sbr. þó fyrirvarann hér að ofan.

Almennt er ekki ástæða til að bregðast við þótt starfsmaður sé veikur á degi sem hefur verið styttur á grundvelli vinnutímastyttingar. Yfir árið ætti hann að vera jafnsettur.

Ef hver vinnudagur er styttur um 9 mín. segir sig sjálft að starfsmaður fær enga uppbót vegna „tapaðrar vinnutímastyttingar“. Veikindadagur hans er styttri eins og aðrir dagar vikunnar.

Ef einn dagur vikunnar hefur verið styttur um 45 mín. þá segir sig einnig sjálft að starfsmaður sem er veikur alla vikuna fær tapaða vinnutímastyttingu ekki bætta. Ef hann er hins vegar einungis veikur þann dag sem er styttri þá er líklegt að fram komi ósk um að fá tapaða vinnutímastyttingu bætta. Þótt það hljómi sanngjarnt þá þarf að hafa í huga að veikindafjarvistir skerða uppsafnaða vinnutímastyttingu. Af þeim sökum er ekki ástæða til að bregðast sérstaklega við þótt starfsmaður sé veikur daginn sem vikuleg vinnutímastytting kemur til framkvæmda.

Annað gildir ef um frekari uppsöfnun er að ræða og vinnutímastytting er tekin út í heilum og hálfum dögum. Þá getur verið ósanngjarnt að starfsmaður tapi uppsafnaði vinnutímastyttingu verði hann veikur daginn sem frí hefur verið ráðgert.